BIBLIOTEKA I KSIĄŻKA W SPOŁECZNOŚCI ZAKONNEJ PANEWNICKICH FRANCISZKANÓW

Biblioteki i książki na przestrzeni wieków stanowiły kluczowy element funkcjonowania klasztorów nie­mal każdego zgromadzenia. Pozyskiwanie, dobór i lektura właściwych książek były jednym z podstawowych narzędzi realizacji powołania, własnej formacji oraz działalności zewnętrznej (np. ka­znodziejskiej) zakonników¹. Jak pisze badacz Léo Moulin: Biblioteka jest prawdziwym skarbem klasztoru. Bez niej jest on jak kuchnia bez kotła albo ogród bez kwiatów².

Franciszkanie od zawsze znani byli z wielkiej dbałości, z jaką podchodzili do książek gromadzonych w swoich klasztorach. W okresie śre­dniowiecza, do najznakomitszych bibliotek franciszkańskich nale­żały biblioteki w Oxfordzie, Paryżu czy Cesenie. Na szczególną uwagę zasługiwała również XIV-wieczna biblioteka w Asyżu, która po uniwer­syteckiej bibliotece w Paryżu i papieskiej w Awinionie była najbo­gatszą książnicą w całej Europie tamtego okresu³.

Na terenie Śląska franciszkańskie biblioteki klasztorne istniały od pierwszej połowy XIII w. Niestety kasata, jakiej dokonały władze pru­skie w 1810 roku oraz późniejsze straty związane z I i II wojną światową, skutecznie zniszczyły większość tych bibliotek i ich cennych zbiorów⁴.

Obecnie jedną z okazalszych książnic franciszkańskich na terenie Śląska jest Biblioteka OO. Franciszkanów w Katowicach-Panewnikach, działająca przy Wyższym Seminarium Duchownym. Biblioteka powstała w 1983 roku w wyniku połączenia trzech wcześniej funkcjonujących na terenie klasztoru bibliotek: konwenckiej, seminaryjnej oraz lektorskiej.

Po reorganizacji za­sobu bibliotecznego, nowo powstała biblioteka dość prężnie rozpoczęła swoją działalność, a jej kolejni opiekunowie to o. dr Damian Szojda oraz o. dr Lucjusz Wójtowicz. Po uporządko­waniu księgozbioru w 1986 roku biblioteka została zaopatrzona w pierwszy kom­puter oraz autorski program biblioteczny.

Od 1990 roku w bi­bliotece organizowano liczne szkolenia dla pracowników naukowych, klery­ków oraz zakonników z za­kresu obsługi komputerów oraz korzystania z katalogu elektronicznego, gdyż była to jedna z pierwszych bibliotek w okolicy, która wprowadziła do swojej działalności nową technologię. W 2004 roku biblioteka, włączając się w program Federacji Bibliotek Kościelnych FIDES, rozpoczęła tworzenie swojej bazy danych w programie MAK Biblioteki Narodowej, wychodząc w ten sposób poza działalność ograniczającą się jedynie do wewnętrznych procesów, widząc również szersze horyzonty, wpisała się także w projekt ogólnokrajowy.

Biblioteka posiada ok. 70 tys. wolu­minów, w tym 65 starodruków (książek wydanych przed 1800 rokiem). Najstarszą pozycją jest drugie wydanie Lexicon Graecolatinum novum wydane w Bazylei w 1589 roku. Dru­gim z kolei jest trzecie wydanie Lexicon Pentaglotton, Hebraicum, Chaldaicum, Syriacum…Rabbinicum & Arabicum z 1653 roku. Biblioteka jest również w posiadaniu licznych zabytkowych wydań Biblii, jak np.: drugiego wydania Biblii w tłumaczeniu ks. Jakuba Wujka, oraz cennych pozycji z zakresu homiletyki, czego przykładem mogą być liczne wydania kazań ks. Piotra Skargi.

Profil gromadzonych w bibliotece zbiorów ściśle odpo­wiada dwóm kierunkom działalności panewnickiego klasztoru. Z jednej strony znaleźć tam można wiele dzieł przydatnych w dzia­łalności duszpasterskiej, z drugiej, w związku z funkcjonującym Seminarium Duchownym, wiele pozycji przydatnych w nauce kleryków ⁵.

Oprócz dużej dbałości o zbiory biblioteczne przeznaczone dla zakonników, w Panewnikach niemalże od początku gromadzono także księgozbiór na użytek ludzi świeckich. Już w 1949 roku powstała pierwsza podręczna biblioteka parafialna znajdująca się w kancelarii, licząca początkowo jedynie 120 książek. Jej zadaniem było popularyzowanie wśród parafian czytelnictwa i tzw. „dobrej książki”. Na skutek wielu „nalotów” w latach 1950-1961 ze strony służb bezpieczeństwa, bibliotekę wielokrotnie przenoszono, a księgozbiór rozpraszano, tak aby możliwie z największym prawdopodobieństwem uchronić zasób przed konfiskatą. Jak pisze autorka Kroniki Biblioteki Parafialnej, szczególnie pomocna w tym względzie okazała się rodzina mieszkająca przy ulicy Koszalińskiej oraz pewna rodzina z Piotrowic⁶.

Obecnie Biblioteka Parafialna OO. Franciszkanów w Katowicach-Panewnikach została zorganizowana w jednym z pomieszczeń Domu Parafialnego (kawiarenka). Jej zbiory zawierają ok. 5 tys. woluminów, na które składają się wydawnictwa literatury pięknej, lektury szkolne, a także duża część zbiorów z zakresu duchowości chrześcijańskiej, hagiografii oraz wiele cennych pozycji dotyczących historii Katowic i sztuki Śląska. Zadaniem biblioteki jest wspieranie procesu kształcenia młodzieży i studentów, udostępnianie dobrych pozycji książkowych wspomagających rozwój duchowy, a także służba wszystkim tym, którzy chcą pogłębiać swoją wiedzę.

Do korzystania z księgozbioru wszystkich serdecznie zachęcam!

Łukasz Ogłoza

1. J. Gwioździk, Biblioteka w kulturze zakonnej. Zarys problematyki. [w:] Biblio­teki kościelne i klasztorne w Polsce, Katowice 2009, s. 53.
2. L. Moulin, Życie codzienne zakonników w średniowieczu (X-XV wiek), War­szawa 1986, s. 197.
3. K. Głombiowski: Biblioteka Franciszkanów w Nysie w świetle inwentarza z roku 1678, Wrocław 1953, s. 88-90.
4. K. Zawadzka, Problemy bibliotek franciszkańskich na Śląsku. [w:] Zakony Franciszkańskie w Polsce, Kraków 1983, s. 137-138.
5. Kronika Biblioteki O.O. Franciszkanów Katowice-Panewniki, Katowice.
6. Kronika Biblioteki Parafialnej przy Bazylice Mniejszej w Panewnikach, Katowice.